Ter, 04/10/2005 - 15:07
Luís Maria Vaz das Neves ye un mirandés nacido an Malhadas (3 de Márcio de 1948) que, cumo tantos outros mirandeses, bien cedo tubo que s’abinturar puls caminos de l mundo. Nó para bagamundar ou turistar, que la sue riqueza nun daba para esso, mas puxado por ua boç que nunca deixou d’oubir, na sue purmeira lhéngua, l mirandés: «tenes que studar para que seias alguien na bida; tenes d’ampeçar bien, zde l percípio, pus quando s’ampeça a arar sin tener la torna dreita apuis ye l cabo de ls trabalhos pa l’andreitar.» Na fardela lhebou balores, ambrulhados naqueilha lhéngua, que cunsidra la sue mais grande ardança: la hounradeç, la justícia, l’antrajuda, la solidaridade, l’amisade i l bibir cun denidade. Assi i todo, cousas simples cumo el mesmo que le sáltan de ls uolhos quando ancarreira a falar de l que le bai na alma. Fui cun esses balores que el se fizo l que ye, quando inda ten muito camino por andar. Por esso un admira que tamien cunsidre essa cumo la mais grande riqueza de ls mirandeses.
Luís Maria Vaz das Neves ampeçou la sue caminada als 13 anhos (1961), altura an que fui pa l seminairo, an Lisboua, que naquel tiempo era ua puorta abierta para muitos mirandeses yá que las puosses nun dában para outros bolos. Dende saliu para fazer l curso de Dreito i lhougo ser juíç (1980). Cumo juíç andubo a admenistrar la justícia por bárias tierras cumo Muntemor l Nuobo (1983) i Lisboua (Tribunal de la Buona Hora - 1985). Nun ben al causo, por agora, mas ende dou muostras de grande denidade, saber i coraige que zde lhougo le traírun l respeito de ls sous pares i de la sociadade. Mas nun se quedou por ende.
An Outubre de 1991 yá staba an Nuoba Iorque cumo cunselheiro jurídico de la Mission Permaniente de Pertual nas Naciones Ounidas, adonde se mantubo até 1994. Ende ten amportantes funciones, cumo repersentante de Pertual ne l Comité de la Carta de las Naciones Ounidas i na Outoridade Anternacional de Dreito de l Mar. Nesse a modo centro de l mundo, que son Nuoba Iorque i las Naçones Ounidas, agarra nuobos saberes, spurmenta riquíssimas spriéncias i daprende cumo ye amportante nun parar a mirar pa l ambelhigo, pus nun hai sociadade que subrebiba cerrada neilha mesma.
Por bias de l bun trabalho que faç nas Naciones Ounidas, ben para Pertual (1994) cumo Secretairo Giral de l Menistério de la Justícia, ende se mantenendo até 2000, altura an que la sue funcion de juíç fala mais alto. Pul meio, i por cinco anhos, inda repersentou Pertual ne l Comité Diretor de Copraçon Jurídica de l Cunseilho de l’Ouropa. Inda hoije ye cun ua lhuç ne ls uolhos que fala de la sue spriença anternacional, nun nunca mais acabar de cuontas que le passórun por esse mundo afuora, arrepassadas por uas risadas an arressaios claros cumo fraita de pastor. Cun ua capacidade fuora de l quemun para se rir, ye assi que Luís Vaz das Neves mos cunquista pa las cousas mais sérias de la bida, quaijeque cumo quien pide çculpa, mas adonde se sconde ua fuorça hounesta, la fuorça de quien nunca se zbiou de la torna dreita que daprendiu a amponer zde de mui cedo.
An 2000 ye nomeado juíç zambargador, sendo quelocado ne l Tribunal de la Relaçon de Lisboua de que ye eileito cumo Bice-Persidente (Maio de 2003) i, dous anhos apuis, cumo Persidente (Maio de 2005). Sei que nun bai a parar porqui.
Quando, apuis l’aprobaçon de la lei que reconhece l mirandés cumo lhéngua oufecial, ye lhançado l mobimiento que lhebou a la criaçon de la Associaçon de Lhéngua Mirandesa, Luís Vaz das Neves ye un de ls purmeiros i mais antusistas fundadores, sendo eileito cumo sou Bice-Persidente zde la purmeira hora. Ende, puode dezir-se, cerra la ruodra que lo lhebou por tanto lhado, mas que nunca habie çpegado de la sue tierra, de la sue giente, de ls sous balores, de la sue purmeira lhéngua.
A las bezes óuben-se algues bozes algo boubas a falar de ls mirandeses que ándan pul mundo i stranha-se que deféndan la sue lhéngua i ls sous balores. Ye triste que haba quien le passe pula cabeça an renegar ou apoucar esses filhos de Miranda. Tamien ls mirandeses ténen dreito a acupar l lhugar que le pertence na gobernaçon destes paíç i a acupar ls mais altos cargos que los oubrígan a star loinge de la sue tierra, mas sin nunca s’apartar deilha. Luís Maria Vaz das Neves ye un desses mirandeses que angrandece la nuossa tierra, que fala la nuossa lhéngua adonde seia i que, subretodo pul modo cumo se porta, bózia pul mundo ls balores que son la nuossa riqueza i que inda hai quien nun antenda i querga botar pa la rue.
JN - Saliste de Malhadas cun 13 anhos. Cumo ye que bés hoije la tue tierra i Miranda?
LVN – Mudou muito. Hai mais zambolbimiento, mais cultura, las pessonas ténen outras ouportunidades, puoden chegar a outras cousas i tener mais poder d’anterbençon. Isso hai 30 ou 40 anhos era quaije ampensable. Eisistie solo para ua eilite. Houbo la democratizaçon de l modo de las pessonas podéren chegar als sous dreitos fundamentales.
JN – Tamien houbo ua cierta abertura para fuora.
LVN – Ye berdade i isso trai mais bantaiges que zbantaiges. Falo d’abertura al restro de l paíç, pus nun hai sociadade que subrebiba cerrada neilha mesma. Quantas mais posseblidades de cuntato melhor, que isso oumenta la nuossa riqueza, que ye la cultura. Ye ende que ten de se ambestir.
JN – Stás a dezir que la cultura ye la nuossa mais grande riqueza?
LVN – Si, la cultura ye la mais grande riqueza de qualquiera pobo. Ye la cultura que puode premitir resolber l porblema de ls fracos recursos materiales, cun eilha se podendo ir a saber doutras riquezas. Falo de cultura tamien ne l sentido de coicimiento, de saber. Ua region probe ye ende que mais debe de ambestir, yá que las nuossas cuntas bancairas son pequeinhas.
JN – Sós tamien Bice-Persidente de la Associaçon de Lhéngua Mirandesa. Porquei?
LVN – La lhéngua ye la percipal fuorça d’ounion de las pessonas i ye por eilha que, antes de todo, se eidentefícan, pus fui-le trasmitida puls afetos, pula família. La lhéngua ye l punto d’ounion: neilha daprendemos a falar, a pensar, a dezir l mundo. Por isso nun hai lhénguas mais amportantes uas que las outras. Ye eissencial mantener i zambolber la lhéngua. Nun quier dezir que eilha debe de subertir subre qualquiera outra, mas debe de andar a la par. Isso an nada stroba l pertués, bien al alrobés, inda lo anriquece.
JN – Ne l tou çcurso de puosse cumo Persidente de l Tribunal de la Relaçon de Lisboua, faleste tamien an mirandés. Porque acheste amportante falar tamien an mirandés?
LVN – Astrebi-me, porque l mirandés ye la mie lhéngua i nun tengo de m’ambergonhar deilha, ye la lhéngua que ls mirandeses cuntínan a falar i para mi cuntina a ser la lhéngua de ls afetos. Falar an mirandés fui tamien ua houmenaige al pobo mirandés.
JN – Porque dizes que ye para ti la lhéngua de ls afetos?
LVN – Percipalmente, i nesta altura subretodo, por bias de las pessonas por quien tengo mais carino. Nun ye la mie lhéngua de trabalho, porfissional. Ye la lhéngua de la família, de ls amigos, que tamien fúrun criados na Tierra de Miranda.
JN - Cuido que fui la purmeira beç que se falou mirandés nun uorgano de Stado tan amportante i cun aqueilha solenidade toda.
LVN – Nua anterbençon desta natureza cuido que fui la purmeira beç. Antes disso habie falado Júlio Meirinhos na Assemblé de la República quando fui aprobada la lei que tornou l mirandés lhéngua oufecial. Portanto stamos a falar al nible anstitucional. Antes disso tamien nun houbo un mirandés que fura persidente de l Tribunal de la Relaçon de Lisboua, que you saba.
JN – Porque rezon achas tan amportante esse uso anstitucional de la lhéngua mirandesa?
LVN – L uso de la lhéngua an ciertos atos ye mui amportante para dar a coincer de modo mais çclarado que essa lhéngua eisiste i que ye ua lhéngua de Pertual, que hai ua quemunidade que siempre falou nessa lhéngua, que essa lhéngua fai parte de la sue cultura. Nun ye ua queston de proua, mas l puxar l’atençon para esta lhéngua, amostrando que hai outras pessonas que, cun todo l dreito, la fálan.
JN – Qual fui la reaçon a essa parte de l tou çcurso?
LVN – Fui mui buona, mesmo eicecional. I nun fui solo por muitas pessonas nun sabéren que eisistie la lhéngua mirandesa. Senti-lo pulas palmas d’antusiasmo de las pessonas, naqueilha mesma hora, cumo por bárias pessonas que benírun a falar cumigo apuis de l çcurso. Todas achórun mui amportante haber feito aqueilha houmenaige an mirandés, que ye ua lhéngua de ls afetos. Ls mirandeses tenemos de aporbeitar esta permisson que la lei mos dá d’ousar la nuossa lhéngua an atos oufeciales. Hai que lhembrar que nun stamos nun sítio qualquiera, mas nun Tribunal de la Relaçon, cun todo l protocolo de Stado a la buolta. Isto nun ye ua cousa de risa ou feita de qualquiera maneira, mas bien anquandrado i fazendo uso de la lei. Se hai esta lei, tenemos que l’aporbeitar i nun fazer de cuonta que eilha nun eisiste.
JN – Dizes que tamien quejiste fazer ua houmenaije. Porquei i a quien?
LVN – Quedei sin miu pai quanto tenie 17 anhos i el nunca me falou noutra lhéngua que nun fura l mirandés. El nunca tubo modo de poder andar a la scuola i todo l que el m’ansinou fui an mirandés, zde cumo ancalcar bien un carro de palha até saber amponer ua torna dreita i cumo debe de ser. Mas tamien fui an mirandés que miu pai m’ansinou ls balores que me fazírun. Nunca deixaba de m’animar: tenes que studar para que seias alguien na bida; tenes de ampeçar bien zde l percípio pus quando s’ampeça a arar sin tener la torna dreita apuis ye la cabo de ls trabalhos pa l’andreitar. Dába-me tamien muito l eisemplo de cumo ancalcar bien un carro de palha: se nun s’ampeçar zde l percípio, la palha bai al para baixo mas apuis torna-se a lhebantar an beç de quedar bien ancalcada i assi l carro lhieba mi pouquica palha. Dezie-me muito: se nun studares todos ls dies un cachico, l saber entra mas torna lhougo a salir i ye cumo l carro mal ancalcado que lhieba pouca palha. Yá passórun muitos anhos, mais inda hoije lo oubo a dezir-me estas i outras cousas an mirandés.
JN – Mantener la nuossa lhéngua ye amportante?
LVN – Ye mui amportante, que ende stá la raíç i la flor de la nuossa cultura, que la lhéngua ye la lia que tenemos culas nuossas raízes, culas nuossas ouriges.
JN – Cumo bés l feturo?
LVN – Nunca hai feturo adonde se squece l passado. Nun mantener balores cumo la nuossa lhéngua ye sbanjar ua fertuna, ye botá-la pa la rue. Anque paréçan terrenos, hai balores que son eiternos: ye cumo ua obra d’arte que queda i passa a pertencer a l’houmanidade, cumo las pirámides de l Eigito, anque hoije yá naide faga obras dessas. L mesmo se passa cula lhéngua que se falou por seclos i seclos. Dende l’amportança de la mantener i de l’ansinar: ye ua cousa menos abstrata do que la filosofie de Sócrates, ou cousas tan antigas cumo ir a batalhar culs mouros, cousa que yá naide fai, mas todo isso ye stória i naide lo puode apagar. L mesmo se passa cula nuossa lhéngua: yá hoije ye stória, ua stória que l pobo mirandés fui fazendo i isso naide lo puode apagar. L que se mos pide ye starmos a l’atura dessa stória, que por ende passa l nuosso feturo. Muitos inda nun lo béien, mas nin por isso ye menos berdade.
Antrebista feita por Amadeu Ferreira
